Ysgogi newid cadarnhaol yn y gweithle i bobl ag anableddau dysgu ac awtistiaeth

Posted May 17th 2024

Ddydd Gwener 3 Mai, croesawodd ymchwilwyr y Ganolfan Genedlaethol er Iechyd Meddwl (NCMH) weithwyr proffesiynol o’r trydydd sector a’r byd academaidd i drafod y pwnc heneiddio ar gyfer pobl ag anableddau dysgu ac awtistiaeth.

Cynhaliwyd hanner diwrnod y sgyrsiau mewn partneriaeth ag Engage to Change and CARE (Canolfan Ymchwil Gofal Cymdeithasol i Oedolion).

Mae Engage to Change yn brosiect saith mlynedd ar y cyd ag Anabledd Dysgu Cymru a’r Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl sydd wedi darparu cymorth cyflogaeth a swyddi i dros 1,200 o bobl ifanc ledled Cymru.

Mae’r prosiect bellach wedi dechrau ar ei gyfnod ‘dylanwadu a hysbysu’ sydd â’r nod o ddatblygu ymchwil ac etifeddiaeth y prosiect i bolisi ledled Cymru a thu hwnt.

Prif Weithredwr Anabledd Dysgu Cymru, Zoe Richards, fu’n cadeirio’r dydd, a chyflwynodd siaradwr cyntaf y dydd, sef Julian Hallett o Gymdeithas Syndrom Down, i drafod effaith bosibl heneiddio Syndrom Down a dementia yn y gweithle.

Cefnogi pobl â syndrom Down drwy gydol eu bywydau gwaith

Gan ddefnyddio astudiaethau achos unigol a chanfyddiadau diweddar o brosiect Work Fit y gymdeithas, sydd â chyfradd cyflogaeth barhaus o 92% gan ymgeiswyr cofrestredig, myfyriodd Julian ar elfennau hanfodol darparu cyflogaeth gynaliadwy.

Mae hyn yn cynnwys sicrhau bod amrywiaeth o rolau ar gael ar draws gwahanol sectorau, yn ogystal â’r hyblygrwydd i newid llwybrau gyrfa dros amser.

Yn bwysicaf oll, pwysleisiodd Julian y sail bersonol ar gyfer sefydlu cefnogaeth hyfforddwr swydd ac amlinellodd yr angen hanfodol am broffilio ymgeiswyr unigol ac un-i-un.

“Mae pob person sydd â syndrom Down yn unigolyn.”

Archwiliodd hefyd oblygiadau disgwyliad oes hirach mewn pobl â Syndrom Down, sy’n fwy agored i ddatblygu dementia yn iau o gymharu â’r cyhoedd yn gyffredinol. Nodwyd bod byrddau iechyd ledled Cymru bellach yn monitro pobl ar gyfer datblygiad dementia yn iau.

Dysgu mwy am ddirywiad sy’n gysylltiedig ag oedran yn y gweithle

Traddodwyd y sgwrs nesaf gan yr Athro Borja de Urries a gyflwynodd ymchwil barhaus i geisio gwella dirywiad gwaith sy’n gysylltiedig ag oedran mewn pobl ag anabledd dysgu ym Mhrifysgol Salamanca.

Defnyddir offeryn PROLAB76 ar gyfer pobl ag anabledd dysgu i nodi dirywiad mewn gallu i weithio sy’n uniongyrchol gysylltiedig ag anabledd a heneiddio,sef  cysyniad sydd wedi’i gymysgu’n hanesyddol â boddhad swydd.

Mae nodi dirywiad mewn gallu i weithio sy’n gysylltiedig â heneiddio yn caniatáu ar gyfer cymorth cyflogaeth ychwanegol i osgoi ymddeoliad cynnar, y gallai cyflogwyr ei awgrymu os credir bod y dirywiad oherwydd nad yw’r person yn mwynhau ei rôl cymaint mwyach.

Mae hyn yn ei dro yn hyrwyddo ymddeoliad gweithredol trwy ganiatáu i’r person cyflogedig wneud penderfyniadau hunan-benderfynol ynghylch y penderfyniad i barhau i weithio.

“Mae pobl ag anableddau dysgu yn dawnsio fel ni, yn cwympo mewn cariad fel ni… faint o amser fydd hi’n ei gymryd i ni ddweud ein bod ni fel nhw? Os ydym am fod yn gyfartal, dyma sydd angen i ni ei ffurfio.”

 Bu cadeirydd y seminar, Zoe Richards, yn adlewyrchu sut mae’r dirwedd bresennol o ran cymorth yn y gweithle yng Nghymru:

 “Ar hyn o bryd yng Nghymru, rydyn ni’n dibynnu ar gyflogwyr cyfrifol […] ond rydyn ni’n gwybod nad yw pob cymuned mor ymatebol i rywun ag anabledd dysgu, felly mae angen deddfwriaeth i ategu hynny.”

 Rhoi blaenoriaeth i ansawdd bywyd

Parhaodd y prynhawn gyda chanfyddiadau ymchwil pellach o Brifysgol Salamanca, lle roeddYr Athro Verdugo yn trafod gwaith parhaus i wella ansawdd bywyd ar gyfer pobl sydd ag anabledd dysgu.

Mae’r canfyddiadau hyn wedi cynhyrchu model cymorth gyda’r nod o hyrwyddo dewis ac ymreolaeth bersonol, darparu cymorth arbenigol, a phwysleisio amgylcheddau cynhwysol.

Hyd yn hyn, mae’r ymchwil hon wedi dangos cynnydd mewn cymhelliant personol, yn ogystal ag effaith gadarnhaol ar berthnasoedd a lles seicolegol. Fodd bynnag, dewis ac ymreolaeth bersonol sy’n cael eu hystyried yn un o brif elfennau gwella ansawdd bywyd.

“Gallwn wella ansawdd bywyd rhywun pan fydd gan bobl ddewis. [Os byddwn] yn darparu posibiliadau, bydd hyn yn cynyddu boddhad.”

Paratoi ar gyfer ymddeol

Traddodwyd sgwrs olaf y diwrnod gan Dr Stephen Beyer o’r NCMH a Judith Kerem o Ymddiriedolaeth Elusennol Care Trade, a thrafodwyd sut y gall pobl ag anableddau datblygiadol brofi dirywiad sy’n gysylltiedig ag oedran a’r hyn y gall cyflogwyr ei wneud i helpu.

“Rhaid i ni gydnabod bod cyflogaeth yn angor cymdeithasol a gall ei cholli gael canlyniadau mawr i ansawdd bywyd, yn enwedig i bobl nad oes ganddynt yr adnoddau i allu cynllunio trwy hyn.”

Amlinellodd Dr Beyer sut olwg y gallai fod ar ddirywiad mewn gallu i weithio ar gyfer pobl ag anableddau dysgu, a dylai cyflogwyr gadw llygad am arwyddion fel blinder, ansawdd tasgau is, anhawster o ran dysgu tasgau newydd, a straen.

Fodd bynnag, mae’n bwysig bod cyflogwyr yn cael yr offer cywir i sylwi a chefnogi dirywiad sy’n gysylltiedig ag oedran, oherwydd efallai y bydd ganddynt fwy o gyfleoedd i sylwi ar hyn, fel yr amlinellwyd gan Judith Kerem:

“Mae pobl mewn cyflogaeth am y rhan fwyaf o’r wythnos, felly efallai y bydd cyflogwr yn sylwi ar bethau na fyddai teuluoedd, partneriaid neu ofalwyr yn eu gweld o bosibl.”

Pwysleisiodd Judith bwysigrwydd pasbortau gweithle, sef dogfen fyw sy’n eiddo i’r unigolyn, sy’n dangos beth sydd ei angen ar rywun, yr hyn y mae’n ei hoffi a’r hyn nad yw’n ei hoffi, a pha gymorth ac ystyriaethau eraill sydd eu hangen yn y gweithle.

Mae pasbortau gweithle hefyd yn cael eu cario gan yr unigolyn trwy gydol ei yrfa, felly pan fydd angen gwneud addasiadau rhesymol, nid yw’n syndod i’r cyflogwr.

Rhannodd Judith awgrymiadau hefyd ar gyfer cynllunio ymddeoliad i sicrhau cyfnod pontio didrafferth, megis darparu digon o gymdeithasu a chefnogaeth, a chyfleoedd dysgu parhaus fel gwirfoddoli neu hobïau newydd.

Daeth y seminar i ben gyda thrafodaeth banel gyda siaradwyr y dydd, a chyfeiriodd at bynciau megis anableddau dysgu ac addysg gynhwysol, lle bu Zoe Richards yn adlewyrchu:

“Mae cael addysg gynhwysol yn iawn yn allweddol; mae angen i blant nad ydynt yn anabl wybod y rhwystrau y mae plant anabl yn eu hwynebu, oherwydd mai nhw fydd yn rhan o’r ateb, nhw fydd meddygon a nyrsys y dyfodol. Ni allwn gael system ddwy haen.”

Gellir cyrchu recordiadau a sleidiau cyflwyno o bob sgwrs trwy ein hadnodd Padlet ‘Heneiddio ar gyfer Pobl ag anableddau dysgu ac awtistiaeth’ .

Darllen Mwy

• Piece of Mind Podlediad | Anabledd dysgu, awtistiaeth a chefnogaeth i waith
• Blog NCMH | Bod yn gefn i bobl ifanc ag anableddau dysgu neu awtistiaeth, o ran cael gwaith: Y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH) sy’n darganfod beth sy’n gweithio
• Engage to Change | Ymchwil a Gwerthuso
• Gwylio | Engage to Change uchafbwyntiau’r prosiect