Gwasanaeth geneteg cyntaf y DU i gefnogi cleifion a theuluoedd yn agor

Posted June 20th 2022

Bydd pobl yng Nghymru y mae materion iechyd meddwl yn effeithio arnynt yn gallu elwa ar wasanaeth geneteg newydd sbon, a ddarperir drwy bartneriaeth â Gwasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan, Gwasanaethau Iechyd Meddwl y GIG, a chanolfannau ymchwil Prifysgol Caerdydd.

Nod Gwasanaeth Genomeg Seiciatrig Newydd Cymru Gyfan yw darparu cwnsela genetig a mynediad at brofion genetig i bobl sy’n fwy tebygol yn enetig o brofi anhwylder iechyd meddwl.

Credir bod tua 30,000, neu 1 o bob 100 o bobl yng Nghymru, yn cael eu heffeithio gan salwch meddwl difrifol, megis sgitsoffrenia, a all effeithio’n negyddol ar fywyd teuluol, perthnasoedd cymdeithasol, addysg, cyfleoedd cyflogaeth ac ansawdd bywyd cyffredinol.

Tan yn ddiweddar, nid yw gwasanaethau iechyd meddwl wedi cael mynediad at y wybodaeth y gall geneteg arbenigol ei darparu.

Disgwylir i hyn newid yn sgil lansio Gwasanaeth Genomeg Seiciatrig Cymru Gyfan, gwasanaeth a ddatblygwyd o anghenion pobl sydd â phrofiad byw o afiechyd meddwl ac sydd wedi’i gynllunio i ddarparu cwnsela genetig i unigolion a theuluoedd y mae salwch meddwl yn effeithio arnynt, a chefnogi’r gweithwyr proffesiynol sy’n ymwneud â’u gofal.

Dywedodd y Genetegydd Ymgynghorol Dr Annie Procter, arweinydd clinigol y gwasanaeth: “Mae lansio’r gwasanaeth hwn yn benllanw gwefreiddiol naw mlynedd o weithio mewn partneriaeth a chydweithio rhwng pobl sydd â phrofiad byw o heriau iechyd meddwl, a gweithwyr proffesiynol sy’n gweithio ym maes gwasanaethau genetig ac iechyd meddwl y GIG a’r byd academaidd, i drosi ymchwil academaidd sy’n arwain y byd i ddarparu gwasanaethau rheng flaen y GIG i gynnig mynediad cyfartal i bobl yr effeithir arnynt gan salwch meddwl at gyngor genetig os ydyn nhw ei eisiau.”

Sut bydd y gwasanaeth yn gweithio?

Gall cleifion a theuluoedd gael eu hatgyfeirio gan dimau iechyd meddwl neu geneteg lleol.

Mae enghreifftiau o bobl y gellid eu hystyried yn cynnwys y rhai ag anhwylderau seiciatrig nad yw eu triniaeth yn profi’n effeithiol fel y gobeithiwyd, unigolion sy’n poeni am hanes teuluol o anhwylderau iechyd meddwl neu bobl â ffactorau risg genetig hysbys sydd am gael cyngor am risgiau posibl i blant yn y dyfodol.

Cefnogir y gwasanaeth gan seiciatryddion, genetegwyr, cwnselwyr genetig, gwyddonwyr genetig, seicolegwyr a fferyllwyr, yn ogystal ag ymchwilwyr academaidd.

Os yw’n briodol, gellir cynnig prawf genetig i unigolion a allai helpu i nodi newidiadau bach yn eu cod DNA – a elwir yn amrywiolion rhif copi (CNVs).

Y gobaith yw y gallai’r gwaith hefyd helpu i nodi mwy o newidiadau genetig a allai fod yn gysylltiedig ag afiechyd meddwl.

Dywedodd y Seiciatrydd Ymgynghorol ac Athro Seiciatreg ym Mhrifysgol Caerdydd, yr Athro James Walters:

Mae’r gwasanaeth hwn yn cynrychioli gwireddu blynyddoedd lawer o ymchwil yng Nghaerdydd ac ar draws y byd i ddarganfod mwy am gyfraniad geneteg i’r risg o ddatblygu afiechydon meddwl.

“I rai pobl, mae geneteg yn chwarae rhan bwysig yn natblygiad eu problemau iechyd meddwl, ac rydym yn gobeithio y gall y gwasanaeth newydd hwn gyfrannu at wella eu hiechyd meddwl a chorfforol.

“Un o agweddau pwysicaf a phleserus y gwasanaeth yw gweithio gyda chleifion a’u teuluoedd i’w helpu i ddod i ddealltwriaeth well o’u cyflwr.

Rydym yn un o ychydig o dimau yn y byd sy’n cynnig y gwasanaeth hwn ac mae’n gyffrous bod yn gosod allan ar y daith hon gyda chleifion, eu teuluoedd a chydweithwyr o wasanaethau geneteg ac iechyd meddwl yn GIG Cymru.

Gall genetegwyr clinigol a gweithwyr iechyd meddwl proffesiynol gyfeirio unigolion a theuluoedd sydd:

• cael cwestiynau am sut y gall geneteg fod yn berthnasol i bobl sydd wedi cael diagnosis o seicosis neu anhwylder niwroddatblygiadol.
• eisiau gwybod mwy am y risgiau genetig posibl o gael hanes teuluol o anhwylderau iechyd meddwl, gan gynnwys rhagdybiaeth a chyngor ar risg genetig amenedigol.
• dymuno trafod y risg o ddatblygu anhwylder iechyd meddwl sy’n gysylltiedig ag amrywiolyn(au) risg genetig niwroseiciatreg hysbys a ganfyddir gan brofion genetig y GIG neu ganfyddiadau astudiaethau ymchwil penodol.
• ym marn y clinigwr yn elwa o asesiad amlddisgyblaethol a phrofion genetig posibl

Darperir y gwasanaeth drwy bartneriaeth rhwng Gwasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan (AWMGS), Canolfan MrC MRC ar gyfer Geneteg Niwroseiciatreg a Genomeg, y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl (NCMH), a Gwasanaethau Iechyd Meddwl y GIG. Bydd y gwasanaeth ar gael i bobl ledled Cymru.

Darllenwch fwy

• Gwasanaeth Genomeg Feddygol Cymru Gyfan | Cwrdd â’r tîm
• MRC CNGG Caerdydd | Mae’r astudiaeth fwyaf o’i math yn cysylltu genynnau penodol â sgitsoffrenia