Gweminar: Seicosis a Sgitsoffrenia – Sut gall ymchwil wneud gwahaniaeth

Posted July 26th 2023

I nodi Diwrnod Ymwybyddiaeth Sgitsoffrenia Cenedlaethol 2023 cynhaliom weminar a ddaeth ag ymchwilwyr o bob rhan o Brifysgol Caerdydd ynghyd i drafod eu hymchwil gyfredol i'r diagnosisau.

Mynychwyd y weminar gan dros drigain o bobl yn genedlaethol ac fe’i hagorwyd gan Gyfarwyddwr NCMH, yr Athro Ian Jones.

“[Mae sgitsoffrenia a seicosis] yn ganolog iawn i’r ymchwil rydym yn ei gwneud yma yn y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl.”

Gwyliwch nawr

Taith ymchwil hir a throellog

Er mwyn egluro pwysigrwydd ymchwil seicosis, trafododd Dr Sophie Legge ei hymchwil i’r diagnosis dros y ddegawd flaenorol.

Gellir rhannu’r genhadaeth ar gyfer ymchwil, fel y disgrifiwyd gan Dr Legge, ar draws pedwar maes:

Adnabod achosion sgitsoffrenia a seicosis
Atal salwch, rhagfynegi a gwella diagnosis
Targedu triniaeth a darganfod cyffuriau
Ymwybyddiaeth, eiriolaeth a dad-stigmateiddio

“Mae profiadau seicosis yn amrywio o berson i berson, ac nid ydym yn gallu targedu triniaethau presennol i’r bobl sydd eu hangen. Un o brif rwystrau hyn yw diffyg dealltwriaeth o niwrofioleg seicosis.”

Bu Dr Legge hefyd yn trafod agweddau ac ymchwil o’r gorffennol o ran seicosis a sgitsoffrenia, gan gynnwys darganfod y gwrthseicotig cyntaf, clorpromazine, yn ddamweiniol, i ddad-sefydliadoli llochesi i mewn i ofal cymunedol yn Neddf Iechyd Meddwl 1959 yn y DU.

Mae llawer o amser a datblygiadau ymchwil wedi pasio ers hyn, ac mae ymchwilwyr Prifysgol Caerdydd bellach yn canolbwyntio ar eneteg a’r 0.01% o’n DNA sy’n wahanol o berson i berson lle mae darganfyddiadau genynnol sy’n gysylltiedig â sgitsoffrenia a seicosis wedi’u darganfod.

“Rydym wedi nodi cydrannau genetig sy’n gysylltiedig â risg mewn sgitsoffrenia. Fodd bynnag, un o’r pethau mwyaf rydym wedi’i ddysgu yw bod llawer o enynnau’n gysylltiedig â’r risg hon, nid dim ond un.”

Wrth symud ymlaen, yr her i ymchwilwyr fel hi ym Mhrifysgol Caerdydd yw penderfynu beth mae’r darganfyddiadau hyn yn ei olygu a’u goblygiadau biolegol, gan gynnwys datblygiadau cyfredol mewn darganfod cyffuriau a wnaed gan y Sefydliad Arloesedd Niwrowyddoniaeth ac Iechyd Meddwl (NMHII).

Profiadau bywyd a phwysigrwydd cynnwys y cyhoedd

I drafod seicosis a sgitsoffrenia o safbwynt profiadau bywyd, gwnaeth yr Athro Jones gyflwyno Mustak, sydd hefyd yn rhan o Grŵp Cynnwys Cleifion a’r Cyhoedd UK Minds ac sy’n gweithio gyda sefydliadau eraill ledled Gorllewin Canolbarth Lloegr.

“Rwy’n gwybod nad yw’r llwybr i wella o salwch meddwl yn hawdd. Rydw i wedi dod o hyd i ystyr trwy roi yn ôl ac ychwanegu gwerth at fywydau pobl eraill. Dewisais gymryd rhan mewn ymchwil gan fy mod i am wneud pethau’n well i’r rhai sy’n dioddef.”

Pwysleisiodd Mustak bwysigrwydd cymryd rhan mewn grwpiau cynnwys cleifion a’r cyhoedd i wneud cynnydd mawr ei angen i ddeall cyflyrau penodol yn iawn a sut y gellir eu trin, eu diagnosio, neu hyd yn oed eu hatal.

Rhannodd Mustak ei obeithion, trwy adeiladu ar yr ymchwil hon, yn enwedig o fewn seiciatreg fanwl, y bydd yn gwneud lle ar gyfer dull mwy personol o drin sgitsoffrenia a seicosis, gan fod pob profiad yn unigryw i’r unigolyn.

“Rydw i wir yn credu y gall ymchwil onest wneud y byd yn lle gwell.”

Cenhadaeth ymchwil NCMH

Trafododd y panelwr nesaf, Dr Amy Lynham, sut mae ymchwil sy’n digwydd yn benodol yn y Ganolfan Genedlaethol ar gyfer Iechyd Meddwl wedi cyfrannu’n uniongyrchol at ein dealltwriaeth o sgitsoffrenia.

“Yr hyn sy’n gwneud yr ymchwil mor heriol yw sut mae sgitsoffrenia yn cynnwys cymaint o symptomau. Yn yr NCMH rydym yn casglu gwybodaeth fanwl ac yn defnyddio’r data hwn i ddatgloi’r berthynas rhwng ffactorau risg a symptomau gwahanol.”

Nododd Dr Lynham y gwahanol ffyrdd y mae’r NCMH yn gweithio, sy’n rhychwantu pedwar maes, neu ‘ffrydiau gwaith’:

asesiadau manwl, un-i-un,
cysylltu’r data hwn â chofnodion iechyd lleol i ddeall mwy am yr iechyd cyffredinol,
a sut mae hyn yn y pen draw yn helpu i ddatblygu ffyrdd newydd o fonitro symptomau a darparu therapi.

Hyd yn hyn, mae ymchwilwyr Prifysgol Caerdydd eisoes wedi darganfod, po ieuengaf yw’r unigolyn sy’n dangos symptomau sgitsoffrenia, y lleiaf tebygol y bydd o ymateb i driniaeth.

Mae canfyddiadau pellach sydd wedi elwa o gysylltu data NCMH â chofnodion iechyd wedi bod yn nodi cysylltiadau rhwng sgitsoffrenia a chyflyrau eraill fel epilepsi, diabetes math dau, ac anabledd deallusol.

Rhannodd Dr Lynham fewnwelediad hefyd i’w maes ymchwil, sy’n ymchwilio i’r cof a sgitsoffrenia, sydd wedi arwain at ddatblygu CONCA (Asesiad Gwybyddol Ar-lein Caerdydd) a ddefnyddir mewn clinigau i fesur y cof a chanolbwyntio a nodi anawsterau.

Tu hwnt i’r gorwel: datblygu carfan ddata fwy

Bu Holly Pearce, Rheolwr Prosiect UK Minds (UK Mental Illness and Dementia Study) yn trafod nodau’r astudiaeth hon, a ariennir gan Akrivia Health, platfform ymchwil deillio gan y GIG a Phrifysgol Rhydychen.

Nod y prosiect hwn yw cysylltu gwybodaeth sy’n cael ei chadw o fewn platfform Akrivia gyda’r wybodaeth sy’n cael ei chasglu gan yr NCMH o gyfweliadau gyda’n cyfranogwyr, sy’n cynnwys unrhyw ddata biolegol fel samplau gwaed.

“Trwy gysylltu hyn, rydym am ddatblygu adnodd unigryw a fydd yn helpu i ddatblygu triniaethau therapiwtig a phrofion newydd ac yn gwella ein dealltwriaeth.

“Pan fyddwch yn mynd at y meddyg am brawf diabetes, gallai o bosibl fod prawf yn y dyfodol a allai bennu eich risg o ddatblygu anhwylder meddyliol neu wybyddol.”

Ar hyn o bryd mae’r prosiect yn gweithio gyda sawl ymddiriedolaeth GIG a bwrdd iechyd ledled y DU gydag unigolion sy’n 18+ oed ac sydd â diagnosis o naill ai sgitsoffrenia a seicosis, anhwylder deubegynol, anhwylder pruddglwyfus difrifol, neu ddementia.